Britaniya yazıçısı, jurnalisti, redaktoru, illüstratoru və sosial şərhçisi Çarlz Dikkens “Oliver Tvist”, “Milad mahnısı”, “Nikolas Niklbi”, “Devid Kopperfild”, “İki şəhərin hekayəsi” və “Böyük gözləntilər” kimi sevilən məşhur klassik romanları yazmışdır.
Dikkens XIX əsrin ən mühüm və nüfuzlu yazıçılarından biri kimi xatırlanır. Nailiyyətləri arasında o, Viktoriya dövrünün aşağı sinifinin parlaq portretini təqdim etdiyi və bununla da sosial dəyişikliyə yardım etdiyi üçün daha çox rəğbət qazanmışdır.
Dikkens Çarlz Con Huffam Dikkens 7 fevral 1812-ci ildə İngiltərənin cənub sahilində, Portsmutda anadan olub. Məşhur britaniyalı yazıçı ailədə səkkiz uşağın ikincisi idi. Atası Con Dikkens zəngin olmağı xəyal edən donanma xidmətçisi idi. Çarlzın anası Elizabet Barrou müəllim və məktəb direktoru olmağa can atırdı.Valideynlərinin bütün səylərinə baxmayaraq, ailənin sosial vəziyyəti düzəlmədi. Bütün çətinliklərə baxmayaraq, onlar ilk günlərdə xoşbəxt idilər. 1816-cı ildə gənc Dikkens və bacı-qardaşlarının kəndləri gəzərək və Roçesterdəki köhnə qəsri araşdırmaq üçün sərbəst olduğu Kent ştatının Chatham şəhərinə köçdülər.
1822-ci ildə Dikkens ailəsi Londonun yoxsul məhəlləsi olan Kamden Taun şəhərinə köçdü. O vaxta qədər ailənin maddi vəziyyəti ağırlaşdı, çünki Con Dikkensin ailə imkanlarından kənarda yaşamaq kimi təhlükəli vərdişi var idi. Nəhayət, Con 1824-cü ildə, Çarlzın cəmi 12 yaşı olanda borca görə həbsxanaya göndərildi. Atasının həbsindən sonra Dikkens məktəbi tərk edərək Temza çayı sahilindəki çəkmələrin qaralması fabrikində işləməyə məcbur oldu. Gəmiricilərin basdığı fabrikdə Dikkens şöminələri təmizləmək üçün istifadə edilən “qaralaşma” qablarını etiketləyərək həftədə altı şillinq qazanırdı. Bu, ailəsini dəstəkləmək üçün edə biləcəyi ən yaxşı şey idi. Təcrübəyə nəzər salaraq, Dikkens bunu gənclik məsumluğu ilə vidalaşdığı an kimi gördü və bildirdi ki, “[onu] belə gənc yaşda necə asanlıqla uzaqlaşdıra bilərdi” deyə təəccüblənirdi. Dikkens ona qayğı göstərməli olan böyüklər tərəfindən tərk edilmiş və xəyanət edilmiş hiss edirdi. Bu hisslər sonralar onun yazılarında təkrarlanan mövzuya çevriləcəkdi. Atası ailə mirası aldıqda və borclarını ödəmək üçün istifadə etdikdə, Dikkensin yenidən məktəbə getməsinə icazə verildi. Lakin Dikkensin 15 yaşı olanda onun təhsili yenidən yarımçıq qaldı. 1827-ci ildə o, ailəsinin gəlirinə töhfə vermək üçün məktəbi atıb ofis işçisi kimi işləməli oldu. Və bu hadisə onun yazıçılıq karyerası üçün başlanğıc nöqtəsi oldu.
Jurnalist, redaktor və illüstrator
İşə alındıqdan bir il sonra Dikkens London məhkəmələrində sərbəst hesabat verməyə başladı. Cəmi bir neçə il sonra o, Londonun iki böyük qəzetində reportaj hazırlayırdı.
1833-cü ildə o, “Boz” təxəllüsü ilə müxtəlif jurnal və qəzetlərə eskizlər təqdim etməyə başladı. 1836-cı ildə onun qəzetdən kəsilmiş parçaları ilk kitabında “Bozun Eskizləri”ndə nəşr olundu. Elə həmin il Dikkens Pikvik Klubunun Ölümündən Sonra Məktublarını nəşr etməyə başladı. Əvvəlcə rəssam Robert Seymurun idman mövzulu yumoristik illüstrasiyalarına başlıq kimi yazmış, sonralar onun seriyası aylıq seriyalı hissələr şəklinə salındı. Pikvik Klubunun Ölümündən Sonrakı Sənədləri oxucular arasında çox məşhur idi. Əslində, Dikkensin başlıqları müşayiət etməli olduqları illüstrasiyalardan daha populyar idi. Daha sonra o, əsasını qoyduğu “Household Words” və “All the Year Round” daxil olmaqla jurnalların redaktorluğunu etdi.
Charles Dickensin Kitabları
Dickens, yaradıcılğı boyunca 15 roman çap etdirmişdir. Ən tanınmış əsərləri aşağıdakılardır:
“Oliver Twist” – “Oliver Tvist” (1837-1838)
Dikkensin ilk romanı “Oliver Twist”, küçələrdə yaşayan bir yetimin həyatını təsvir edir. Yazıçının yaradıcılığından Azərbaycan dilinə tərcümə edilən ilk əsərdir. Bu roman Dikkensin yaradıcılığında xüsusi yer tutur və öz dərin ictimai məzmunu, həyat həqiqətini düzgün göstərməsi və bədii vüsəti etibarı ilə bütün dünya ədəbiyyatında geniş şöhrət qazanmışdır. Öz zəmanəsinin ictimai mənzərəsini geniş əks etdirən, kapitalist-burjua şəraitində yoxsulların ağır vəziyyətini, xüsusən səfillərin və kiçik yaşlı uşaqların ehtiyac üzündən çəkdiyi müsibətləri inandırıcı bir qələmlə təsvir edən bu roman XIX əsrin ingilis ədəbiyyatında tənqidi realizmin ən gözəl nümunələrindən biri sayılır və yarandığı vaxtdan indiyə qədər öz bədii təsir gücünü, idrak əhəmiyyətini itirməyən sənət əsəri kimi diqqəti cəlb edir, dünya xalqlarının dilinə tərcümə olunur. Əsəri Dikkens öz uşaqlığında məktəbdən ayrılaraq işləmək məcburiyyətində qaldığı zamanlarda yaşadıqlarından ilhamlanaraq qələmə almışdır.
“A Christmas Carol” – “Yeni il nəğməsi” (1837-1838)
19 dekabr 1843-cü ildə Dikkens “Yeni il nəğməsi” əsərini nəşr etdi. Kitabda kabusların köməyi ilə Milad ruhunu tapan yaşlı xəsis, qaraqabaq, qəlbiqara, bədbin bir sələmçi olan Ebenezer Scrooge təsvir edilmişdir. Dikkens kitabı yalnız altı həftə ərzində, oktyabr ayından başlayaraq bayram vaxtına qədər bitirdi. Roman İngiltərənin yoxsul təbəqələrinin üzləşdiyi çətinliklərə diqqəti cəlb etmək üçün sosial tənqid kimi nəzərdə tutulmuşdu. Kitab çap olunduqdan sonra 6000 nüsxədən çox satılaraq böyük uğur qazandı. İngiltərə və Amerikadakı oxucular kitabın empatik emosional dərinliyindən təsirləndilər; Amerikalı bir sahibkarın bunu oxuduqdan sonra işçilərinə əlavə bir günlük tətil verdiyi bildirilir. Ədəbi tənqidə baxmayaraq, kitab Dikkensin ən tanınmış və sevilən əsərlərindən biri olaraq qalır.
“Dealings with the Firm of Dombey and Son” – “Dombi və oğlu” (1846-1848)
1846-cı ilin oktyabr ayından 1848-ci ilin aprel ayına qədər Dikkens aylıq hissələrlə “Dombey və Oğul” romanını nəşr etdi. 1848-ci ildə kitab şəklində nəşr olunan roman, biznes taktikalarının ailənin şəxsi maliyyəsinə necə təsir etdiyi mövzusundadır. “Dombi və oğlu” romanında Viktoriya dövründə qadına münasibət məsələsinə də toxunan Dikkens göstərir ki, Dombi ikinci dəfə
evlənir, onun ikinci arvadı Edit nəyə isə etiraz etdikdə Dombi təəccüblənir. Dombi üçün arvad- şəxsi əmlakdır, evin bir küncüdə duran mebellə onun heç bir fərqi yoxdur. Eyni zamanda yazıçı İngiltərə ictimai həyatının, burjua cəmiyyətinin həyatında əsas rol oynayan pulun gücünü göstərir və pulun hökmranlığını acı istehza ilə tənqid edirdi.
“David Copperfield” – “Devid Kopperfild” (1849-1850)
Əsər bu formada yazılan ilk əsərdir, çünki heç kim gündəlik həyat boyunca sadəcə bir personajı izləyən bir roman yazmamışdı. 1849-cu ilin may ayından 1850-ci ilin noyabr ayına qədər aylıq hissələrlə çap edən yazıçı tam kitabı 1850-ci ilin noyabr ayında nəşr olunmuşdur. Onu yazarkən Dikkens çətin uşaqlıq illərindən tutmuş jurnalist işinə qədər şəxsi təcrübələrindən istifadə etmişdir. “Devid Kopperfild” Dikkensin ən yaxşı əsəri sayılmasa da, bu, onun şəxsi sevimli işi idi. Dikkens “Devid Kopperfild” romanında o dövrün ən yaralı yeri olan təhsil məsələsinə toxunurdu. Burada deyilir ki, Devidin oxuduğu məktəbi kütbeyin Krikl idarə edir, sonra o tərslik etdiyi üçün atalığı onu anbarda butulka yumağa göndərir və nəhayət sərgərdan həyat yoxsulluq və dilənçilik şəraitində keçən günlər gələcək yazıçının “ürəyini saflaşdırır” onun bir sənətkar kimi yetişməsinə şərait yaradır. Ç.Dikkens ictimai problemlərə praqmatik bir baxımdan baxıb, təhsil sisteminin düzəldilməsi, kiçik uşaqların mədəndə istismar ediləcəyindənsə doğru-dürüst məktəblərdə təhsil görmələri, yoxsulların sağlam iqamətgahlarda oturmaları kimi, bir az yaxşı niyyət və bir az səylə reallaşan istəklər irəli sürürdü.
“Bleak House” – “Soyuq ev” (1852-1853)
Atasının və qızının ölümündən, həyat yoldaşından ayrılmasından sonra Dikkensin romanlarında qaranlıq bir dünyagörüşü ifadə olunmağa başladı. Bu günə qədər Dikkensin ən mürəkkəb romanı sayılan “Soyuq ev” əsərində yazıçı, Britaniya cəmiyyətinin ikiüzlülüyündən bəhs edir. Dikkens Romanında çürük İngiltərə portreti yaradaraq məhkəmələrdəki axsaqlıqları, sonu gəlməyən ləngidilmələri və süründürməçiliyi tənqid hədəfi olaraq seçir. Məhkəmə gedişinin uzanmasının təsviri ilə burjua üsul-idarəsinin və qanunlarının antihumanist mahiyyətini açıqlamağa çalışır və bir sıra müqayisələr aparır. Bu müqayisələr onu göstərir ki, yazıçı burjuaziyanın belə bürokratik qanunlarının artıq vaxtı keçmiş bir şey olduğuna inanırdı. Dikkens ingilis kübar mühitini təsvir edərkən kəskin tənqiddən istifadə edir və kübarların sadə adamların taleyi qarşısında məsuliyyət daşıması problemini
irəli sürür. Ölkədə hökm sürən qanunların mənasızlığından və qəddarlığından ürək ağrısı ilə bəhs edir. Əsərdə Ester xarakteri ilə qadınların vəziyyətini göz önünə sərməkdədir. Dikkens bu xarakter ilə kapitalizm quruluşunun altında əzilən qadınların təzyiq içində olduqlarını göz önünə çıxarır.
“Hard Times” – “Çətin zamanlar” (1854)
Roman iqtisadi inkişafın zirvəsində olan sənaye şəhərciyində baş verir. 1854-cü ildə nəşr olunan kitabda əsas diqqəti işəgötürənlərin, eləcə də dəyişiklik istəyənlərin çatışmazlıqlarına yönəldir. Bütün dövrlərin müzakırə mövzusu olan uşaqların təhsil sisteminin pozuqluğu, müəllimlərin qeyrikafiliyi, ya da zalımlığı üstündə durur və ölkədə mövcud olan problemləri elə açıq şəkildə qoyub tənqid edirdi. Yalnız yoxsul uşaqlar deyil, varlı uşaqların da pis təhsilin qurbanı olması faktını vurğulayırdı.
“A Tale of Two Cities” – “İki şəhərin hekayəsi” (1859)
“Qaranlıq roman” dövründən çıxan Dikkens 1859-cu ildə Paris və Londonda Fransız İnqilabı zamanı baş verən hadisələrini özündə əks etdirən “İki şəhərin hekayəsi” tarixi romanını nəşr etdi. Dikkens, əsəri kitab şəklində çap etməzdən öncə qurucusu olduğu “All the year round” həftəlik qəzetində bölümlər şəklində nəşr etmişdir. Əsərin əsas qəhrəmanları Lüsi Manett və Çarlz Darney iki düşmən ailənin gəncləridi. Bu düşmənçilik ona gətirib çıxarır ki, Lüsinin atası doktor Manett iyirmi il həbsxanada yatır və nəticədə ağlını itirir.
“Great Expectations” – “Böyük ümidlər” (1861)
1860-cı ilin dekabr ayından 1861-ci ilin avqust ayına qədər seriya şəklində və 1861-ci ilin oktyabr ayında roman şəklində nəşr olunan “Böyük ümidlər” Dikkensin ən böyük ədəbi uğuru hesab olunur. Dikkensin birinci şəxs tərəfindən nəql edilən ikinci hekayəsi, romanın qəhrəmanı Pip adlı yetim bir gəncin ömür boyu davam edən mənəvi inkişaf səyahətinə diqqət yetirir. Romanın qəhrəmanı gələcəyə böyük ümidlərlə baxsa da, ümidləri boşa çıxır, çünki o, acizanə şəkildə taleyinə təslim olur. Romanı oxuyarkən XIX əsrin sənaye İngiltərəsinin acınacaqlı həyatı ilə də tanış ola biləcəksiniz. Əsərin ilkin versiyasında roman qəmgin sonluqla bitsə də, müəllif oxucuların xatirinə ona son bir cümlə əlavə edərək xoşbəxt notlara kökləyir. Bu isə dövrün bir çox yazıçılarının qınağına səbəb olur.Həddindən artıq təsviri və rəngarəng personajları ilə bol olan romanın mövzularına sərvət və yoxsulluq, sevgi və rədd cavabı, yaxşıya qarşı şər daxildir.
Büyük Umutlar – GMworld için bir cevap yazın Cevabı iptal et